EKREM HAYRİ PEKER

Siyasi olayları geride bırakarak, sizi benimle beraber Taşkent’i dolaşmaya davet ediyorum.

*

Seni seviyorum Taşkent. Kanallarında tekneler dolaşmasa da, deniz kenarında olmasan da seni seviyorum. Bir kenti yazmak için sevmek gerekiyor diye düşünüyorum. Aksi takdirde yazılan sadece gezilecek yer listesi oluyor.

Şehri tanıtmaya, Broadway caddesinden başlayayım. Bir Türk firmasının kurup işlettiği Demir Kafe, market, lokanta ve Rus Dram Tiyatrosu’nun bulunduğu “Atatürk” Caddesinden Sanatçılar Parkı’na giderken sağa döndüğünüzde Emir Timur’un Heykelinin bulunduğu parka ve müzeye uzanan caddeye yani“Broadway” Caddesine adım atmış olursunuz.

Emir Timur’un heykelinin bulunduğu parkın solunda onun adını taşıyan bir müze, solunda büyük bir fantamın yer aldığı kafe bulunuyor. Fantam, burada havalandırmada kullanan fiskiyeli dev havuzlara verilen ad.

Caddenin her iki tarafında kafeler, değişik ülke lokantaları, panayırlarda rastladığımız tüfekle hedef vurma tezgâhları, yumruk salladığımız boks torbaları, telefoncular. Kısacası aradığınız her şey vardı, hatta üstsüz dans kulübü bile.

1865’de şehri ele geçiren Ruslar 25 yıl sonra 1890 şehirde bölgenin ilk üniversitesini kurmuşlar. Caddenin karşısındaki parka giriyorum. Asırlık çınarların gölgesinde atının üzerinde rüzgârla uçuşan harmaniyesiyle Emir Timur, sanki yeni bir sefere çıkacak gibi duruyordu. Heykeli Bursa’daki Yıldırım Beyazıt Heykeliyle karşılaştırmadan edemedim. Beyazıt bu heykeli görebilseydi sanırım bunda da yenildim diye kahrolurdu. Daha sonra şunu fark ettim parkın bulunduğu meydana açılan altı caddeden de Emir Timur’un heykeli görülüyordu. (Parktaki asırlık çınarlar maalesef 2013 yılında kesildi.)

Bir hafta sonu milli kıyafetler almak için Çarsu’ya (burada çarşılara çarsu deniyor) gittim. Yanındaki tarihi medreseyi gezemedim. Medresenin yanına yeni bir cami yapmışlar. Buradaki yeni camilerde minare yok. Novay’da indim, aktarma yaptım. Novay’da perde ve beyaz eşya satan çok sayıda dükkân bulunuyordu. Semte adını veren Ali Şir Novai adına yapılan tiyatronun önünde bir heykeli bulunuyor. Burada bir çocuk oyunu seyrettim.

Metroda aktarma yaparak Çarşu’ya ulaştım. Milli kıyafet satan dükkânları dolaştım. Kızıma ve oğluma birer kaftan aldım. Bayanların kaftanları kısa kollu oluyor. Ayrıca kızıma ve bir kaç yakınıma bayanların giydiği doppi denen feslerden, oğluma Özbek hanlarının giydiği kavuklardan aldım. Buradan aldığım kılıçları oğluma ve damadıma hediye ettim.

Sonraki hafta sonu Özbekistan Milli Müze’sini gezdim. İçinde Prehistorik çağlardan günümüze uzanan tarihi eserler vardı. Müzede Yılın 10-11 ayı karlarla kaplı binlerce kaya resminin bulunduğu Saymalıtaş bölgesinden gelen kaya resimleri, eski medeniyetlerden kalma yüzlerce eser sergileniyordu.

En son 1966’da büyük bir deprem yaşanmış Binlerce bina yıkılmış, binlerce kişi ölmüş. Küllerinden doğan “Foenix” kuşu gibi tekrar yükselmiş. Taşkent ileri görüşlü yöneticilere sahipmiş. Metronun temeli depremden sonra atılmış. Müstakillikten sonra iki hat daha ilave edilmiş. Metro kentin her tarafına uzanıyor. Taşkent toplu taşımacılık için örnek bir kent.

Metro, hafif raylı sistem, otobüsler,1980’lere kadar İstanbul’da çalışan ve elektrik kesilmeleri nedeniyle seferden kaldırdığımız troleybüsler mevcut (Birkaç sene evvel kaldırıldı). Seyrek de olsa bazı noktalara ulaşan minibüsler de var. İnşallah bizim kentlere benzemez.

Gündüz gezilecek neresi kaldı derseniz size Taşkent Galerisi’ni ve Milli Galeri’yi öneririm. Taşkent Galerisi’nin fuayesinde Çarlık Rusya’sından kalma resimler var. Bu resimlerin birinde son Buhara Hanı Alimkuli Han’ın capcanlı görüntüsünü bulursunuz. Galeride her ay caz konseri veriliyor.

Bursa’dan geldiyseniz bazen metroda, bazen bir gazetede yer alan reklamın altındaki adres sizi şaşırtabilir.”Keles” ismini görünce şaşıracaksınız. Keles, Taşkent yakınlarında küçük bir kasabanın adı. Bursa’nın dağ ilçesi Keles’i kuranlar bu yöreden gelmişler, geldikleri yere de eski yurtları Keles ismini vermişler. Dağdaki diğer ilçe Atranos, Adırnaz adıyla zamanımıza kadar gelmiş. Eski yerleşim olduğu için değiştirmemişler. Sadece Keles ve Adırnaz değil, Domaniç, dağın arka yüzünde yer alan Simav ve Tavşanlı yörelerinde yaşayanların ataları da buradan gelmiş. Çırçık’ta gördüğüm çarkıfelekler burada da sulamada kullanılıyor. Araştırılsa bu yöreyle Taşkent arasında kim bilir ne bağlantılar çıkacak.

Bu kentin geceleri bir başka güzeldir. Sinemalar, tiyatrolar, operalar, konserler Avrupa’da olduğu gibi erken biter. Opera binası İkinci Dünya Savaşı sırasında Japon esirlere yaptırılmış. Opera ve bale seyretmeye olan hasretimi burada giderdim. Çaykovski’nin baleleri, Haçaturyan’ın Spartaküs Balesi, birbirinden güzel İtalyan ve Fransız operaları ve unutulmaz Faust.

Yazın “Fantam” adı verilen fıskiyeli havuzların kenarında serinlersiniz.

Gece yarısına doğru diskoların ışıkları yanmaya başlar. Fantam Kafedeki gece işçileri görev yerlerine yönelirler. Diplomat, Tata, Bakara ve Julianna’nın ışıklarını yakar. Hintliler, Afganlar, Amerikalı zenciler, Türkler… Her çeşit millet gecelere akar. Diskolarda Tarkan, Mustafa Sandal, Serdar Ortaç çalar. Son zamanlarda“Ağrı Dağının Eteğinde” gözdeydi. Yanınızdan geçen bir taksiden, minibüsten İbrahim Tatlıses’in sesini duyarsanız şaşırmayın.

Yaz geldiği zaman otel havuzları sizi çağırır. Daha geniş bir yerde yüzeyim derseniz iki seçeneğiniz var. Şehrin çıkışındaki gölet ve Çimgan Dağı eteklerinde yer alan göl. Gölün kıyısında kimi yüzme havuzlu evler, oteller hizmetinizdedir. Kayağa meraklıysanız yaklaşık 50-60 kilometre uzaktaki Çimgan Dağı’na gidersiniz. Buradaki tesisler Türkiye’deki gibi değilse de idare eder.

Dağa çıkan aracınız kışın yolda kalırsa üzülmeyin. Atlarıyla bekleyen sürücüler gelir. Ata bağlı ipi aracınıza takar ve atıyla çekerek sizi kurtarır.

Botanik bahçesini gezemedim, ama hayvanat bahçesine gittim.Burada küçük bir ücret karşılığı bazı hayvanlarla fotoğraf çektirebiliyorsunuz. Hayvanlardan korkmamayı öğreniyorsunuz. Aslanla, Kartalla, şahinle fotoğraf çektirdim. Hörgüçlü deveye bindim. Cüneyt’e özenip, deveden çökmeden indim, ama pişman oldum. Hayvanat bahçesinin her köşesinde satıcılar var. Cıvıl cıvıldı.

Taşkent yaşanabilecek bir kent. Geniş bulvarların etrafında semtine göre büyüklüğü değişen çok katlı yapıların arasındaki boş alanlar parka dönüştürülmüş. Asırlık ağaçların altında çocuklar oynarken yaşlılar kameriyelerde sohbet ederler. Buradaki evlerde kuş sesleriyle uyanabilirsiniz. Kuşların tek düşmanı var, Afgan kargaları. Yanlış okumadınız, savaştan kaçan Afgan kargaları buraları yurt edinmiş, diğer kuşların yumurtalarını yiyip yavrularını öldürüyor.

Milletler topluluğudur Taşkent. Seksen çeşit millet yaşar bu kentte. Özbeklerin dışında Ruslar, Ukraynalılar, Beyaz Ruslar, Tatarlar (Kırım, Kazan, Ufa), Kafkas halkları, çevredeki Türk Cumhuriyetlerinin halkları. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra buraya sürülen Almanlar, Ahıska Türkleri ve Batum’lu Lazlar. Evet, yanlış duymadınız, hala geleneklerini muhafaza eden, Türkçe konuşan bir kaç Laz köyü de var. Kore Savaşı sırasında yerlerinden edilen binlerce Koreliyi Özbekistan’a yerleştirmişler. Bugün sayıları 500.000’e ulaşan Koreli Özbekistan’da yaşıyor.

Şehrin ana caddelerinde dolaşırken kimi savaş kahramanlarına, kimi uzaya çıkan kosmonotlara ait heykel ve rölyefler görürsünüz. Şiirlerini Cumhuriyet gazetesinde okuduğum ünlü Gürcü şair Şota Rusteveli’nin heykelini görünce de çok şaşırmıştım.

Mirabad pazarına yakın soğan kubbeli kilise depremden sonra yapılmış. Ziyarete gittiğimde içinde dua eden, yerlere kapanıp ibadet edenleri elindeki zincire bağlı yuvarlak çıngırağı sallayarak kutsuyordu. Katedral benzeri büyük kilise Protestan inançlılara hizmet veriyormuş. Küçük bir kilise de Katolikler için yaptırılmış. Ruslar kiliselerine Tsarkof, Özbekler Çarkof diyorlar. Yani çara ait.17.yüzyılda Rus Kilisesi özgürlüğünü yitirip Rus Çarlarına bağlanmış, bu deyim o zamandan kalma sanırım.

Ya düğünleri, meşhur Özbek pilavları?Bir düğüne katılıp, pilavdan yemediyseniz gezinizde bir şeyler eksik kalmış demektir.

Pazar yerlerindeki “HOCALIK MALLARI” yazan dükkânlara belki ilginizi çekebilir. Bu dükkânlar, başta mutfak eşyaları olmak üzere ev eşyaları satılmakta. Hocada burada koca demek. Evleneceklere geren eşyalar burada satılıyor.

Seni özledim Taşkent, seni seviyorum.