09 May 2020, Saturday 3:05

EKREM HAYRİ PEKER

Lodos estiğinde uçaklar Bursa'ya inemezdi

Yazıda Hakimiyet Milletindir gazetesi Hakimiyet olarak kullanılmıştır. Başlıklarında görüleceği gibi Hakimiyet kelimesinde ^ işareti kullanılmamıştır. 1950-1960 yılları arası yayınlanan ANT-Yeni ANT ve Hakimiyet gazetelerinden derlenmiştir.

Çocukluğum İnegöl’de geçti. İkinci Dünya Savaşı yıllarında yapılmış beton piste sahip bir havaalanı vardı. O yıllarda asfalt pist yoktu sanırım. Benzer bir hava alanı da İnegöl’e yakın Yenişehir’de mevcuttu. Yenişehir havaalanı 1944 yılında yapılmış. İnegöl’deki pistte belki bundan birkaç yıl önce yapılmış olabilir. Şimdi yerinde İnegöl Organize Sanayi Bölgesi var. Burada bisikletlere daha sonra motosikletler binerdik. Bize neredeyse sonsuz gözüken pist, Kalburt deresinde biterdi. Köylülerin ürün kuruttukları piste 1969 yılında Türkkuşu uçakları indi. Şehrin üstünde ilan dağıttılar, isteyenleri on liraya şehir üzerinde uçurdular.

Ellili yıllarda Bursa Türkiye’nin beşinci büyük kentiydi. Her ne kadar İstanbul’a yakın gözükse deMudanya’dan deniz yoluyla ulaşım beş saati buluyordu. Karayoluyla 8-9 saati buluyordu. En kısa ulaşım havayoluydu. Bursa-İstanbul arasında uçak seferleri yapılıyordu.Bursa-İstanbul arası uçakla 25 dakikaydı. Yeşilköy’den İstanbul merkezine ulaşmak bir saat sürüyordu.

Türk Hava Yolları

THY’nin kuruluş ve altmışlı yıllara kadar olan öyküsüne kısaca değinelim.

Yeşilköy Havaalanı dünyanın ilk hava alanlarından birisidir. Doğal olarak askeri havaalanıydı. İstiklal Harbinden sonra sivil uçuşlara açıldı. Yeşilköy’den 3 Şubat 1933 günü Türk Hava Yolları’nın 5 koltuklu King Bird tipi uçağı, Eskişehir aktarmalı olarak Ankara’ya uçtu. THY, 180 bin TL’lik bütçesi, 7 pilotu, 8 makinisti, 8 memuru ve 1 telsizcisi olmak üzere toplam 24 kişiden oluşan ekibiyle yola çıkmıştı.

1933’te Milli Savunma Bakanlığına bağlı “Devlet Hava Yolları İşletmesi” olarak kurulan şirketin ilk bütçesi sadece 180 bin liraydı. 1945 yılında 18 bin olan yolcu sayısı, alınan yeni uçaklarla 1946 yılında 37 bin olur. İlk yurt dışı seferi olarak Ankara-İstanbul-Atina uçuşu yapılır. 1951’de 720 koltuk sayılı 33 uçaktan oluşan filo Lefkoşa, Beyrut ve Kahire gibi yeni noktalara uçmaktaydı.

İlk uluslararası havalimanı, İstanbul Yeşilköy’de hava trafiğine açıldı. Haca limanı, yüksek standartlarda bir piste, modern bir yolcu terminaline, bakım hangarlarına ve elektronik telsiz donanımına sahipti.

Yeşilköy Havaalanı’nın ilk zamanları

1953’te hac ibadetini gerçekleştirme isteyen vatandaşlar için hac seferlerine başlanır. Şirket, 1955’te Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğünün adı Türk Hava Yolları olur.

1957 yılı itibarıyla Türk Hava Yolları filosunda 19 adet DC-3 ve 7 adet yolcu uçağı, 2 adet kargo uçağı olmak üzere toplam 28 adet uçak bulunuyordu. Daha sonra tepkili motorlara geçildi. Taşınan yolcu sayısı 1956 yılına göre iki kat artarak 394 bine ulaşır. 1960’da 6 adet F-27 uçağı da filoya katıldı.

Bursa’daki Tayyare Cemiyeti, topladığı bağışlarla havaalanı olmaya en müsait yer olarak gördüğü Yunuseli köyündeki arazileri satın alarak toprak pistli bir havaalanı açtı.İkinci Dünya Savaşı yıllarında havaalanı askeri amaçlar için yenilenmiş ve inşa edilen iki beton pistle askeri havanı olarak devreye alınmıştır. Daha sonra hava alanına bitişik hava ulaştırma okulu açılmıştır.

İkinci Dünya Savaşı bitmiş, deyim yerindeyse, “Ülke derin bir nefes” almıştır. 1940’lı yılların sonunda Bursa’ya uçak seferleri başlar. Uçaklar 14-15 kişilik uçaklardır.

1970’li yılların başlarında Türk Hava Yolları F-27 tipi uçaklar ile günde 4 kez düzenlediği İstanbul – Bursa seferlerini 1974 yılında bu uçakların hizmet dışı kalması ile F-28 tipi uçaklarla yapmaya başladı. Ancak Bursa Havaalanı jet motorlu F-28 tipi uçakların iniş ve kalkışlarına elverişli değildi. Bu uçakların bu havaalanına uygun olmaması yıllar geçtikçe seferlerini azaltılmasına sebep oldu. 1974 yılında günde 3 sefer yapılıyorken 1975 yılında günde 1 sefere, 1976 yılında sadece hafta sonları üç sefere, 1977 yılının başlarında ise haftada 2 sefere inmişti. Ve 1977 yılı yaz sezonu programında Bursa sefer programında yer almadı.Yeni yapılan yollar, modern otobüsler ve artan özel araçlar, artık hava yoluyla İstanbul’a gitmeyi cazip olmaktan çıkarmıştı.

Bursalı iş adamları önce THY’nın sefer yapması için uğraştılar ve umudu kesince kendileri havayolu şirketi kurdular.

Ali Osman Sönmez THY eski müdürü Ağasi Şen ve Genel Müdür Yardımcılarından Suphi İşcen’in teknik destekleri ile 1977 yılında 50 milyon liralık sermaye ile Bursa Hava Yolları’nı kurdu. Şirketin ortakları Bursa Ticaret Odası, Aksoylar, Şankaya ve Şener Makine’ydi . Nisan ayı geldiğinde Ulaştırma Bakanlığı’ndan ticari uçak işletme ve Türkiye’deki havalimanlarına konma, konaklama izinleri alındı. 1985 yılında şirketin faaliyetler durdu.

Ali Osman Sönmez, daha sonra Sönmez Havayolları’nı kurdu. 1984 yılında Bursa Havayolları‘nın iflasının devam ettiği sıralarda Ali Osman Sönmez, Sönmez Hava Yolları’nı kurmuş ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden işletme iznini (AOC) almıştı. Bursa Hava Yolları’ndan devralınan iki CASA C-212 tipi uçak ile (TC-AOC ve TC-AOS) vakit geçirmeden 24 Eylül 1984 günü Bursa – İstanbul seferlerine başlandı.

Yapımına 1995’te başlanan Yenişehir havaalanının 2001’de tamamlanması üzerine Bursa Havaalanı personeli buraya kaydırıldı. Sönmez Havayolları 2005’te resmen kapandı.

Bu kısa bilgiden sonra ellili yıllara dönelim.

Ellili yıllarda Bursa yerel basınında sinema konusunu araştırırken Bursa’da uçan daire olaylarını ve ikisi şehir merkezinde olmak üzere çok sayıda uçak kazasının olduğunu öğrendim. Taradığım yerel gazetelerde ayrıca uçan daire haberlerini de okudum. Seksenli yılların sonunda yine uçan daire haberine rastladım. İki yapraklık Hakimiyet Milletindir ve ANT (Daha sonra Yeni ANT) gazeteleri uçaklarla ilgili haberlere geniş yer ayrılıyordu.

Uçak kazalarının ikisi Bursalılar tarafından iyi bilinir. ANT gazetesi, o yıllarda kendi uçağını yapan, özel havayolu taşımacılığı yapan Vecihi Hürkuş’a ait olan bir uçakla promosyon ilanları dağıtmak ister. Havadan el ilanı dağıtılırken uçak günümüzde var olmayan Atatürk Stadyum’u etrafında el ilanlarını atarken elektrik tellerine takılır ve düşer.

Diğeri de 1959 yılında Fomora’ya düşen ve 29 kişinin ölümüne, onlarca kişinin yaralanmasına sebep olan ikinci kaza. Bunları ayrıca yazdım.

Kore Savaşından sonra Türkiye’de hem savaş uçağı hem de yolcu uçağı sayısı artar.

Eskiyen, 4 motorlu 15 kişilik uçaklar Hollanda’ya tamire giden, gazetede haber olur. (17 Haziran 1954)

28 Mart’ta Hürkuş firmasının şehrimize günde on kere dolmuş uçakların sefer yapacağını okuyoruz. (Hakimiyet)

İngiltere’den yeni yolcu uçakları gelir, doğal olarak yerel basında haber olur. Gelen Heron tipi 14 kişilik uçaklardan ikisi Bursa-İstanbul arasında uçacaktır. (20 Mart 1955 Hakimiyet)

30 Nisan tarihli ANT gazetesi Hürkuş uçaklarının gösteri uçuşlarını haber yapar. Vecihi Hürkuş’un kurduğu “Hürkuş” acentası kendilerini tanıtmak için çeşitli illerde tanıtım uçuşları yaparlar. Bursa’da basın mensuplarını uçakla uçururlar.

9 Mayıs günü ANT gazetesinin promosyonlarını havadan atarken uçak stadyumun yanındaki tellere takılır ve düşer. Pilot Fevzi ve gazeteci Recai Taşman yaralanır. Kaza yerel basında genişnyer alır. Bursa basınında yıllar boyu konuşulur.

6 Temmuz tarihli Hakimiyet gazetesinde güzel bir haber yer alıyordu. İstanbul-Bursa uçuşları dörde çıkıyor.

18 Kasım tarihli Hakimiyet gazetesinde İstanbul’dan Bursa’ya gelen yolcu uçağının iniş esnasında tekerleklerinin açılmadığını, pilotun sonunda gövde üzerine iniş yaptığını ve kazanın hafif atlatıldığını öğreniyoruz.

12 Ocak 1957 tarihli Hakimiyet gazetesinde DHMİ Bursa Meydan Müdürlüğünün Hava meydanı yolcu salonundaki büfeyi kiraya verdiğini yazıyordu.

Ülkedeki ekonomik sıkıntılar günlük yaşamda kendini gösterirken, hava yolumuz da bundan etkilenir. (16 Ocak 1957 Hakimiyet)

Sis,Bursa’da sadece deniz ulaşımını aksatmaz. Uçak seferleri tehir edilir. Jetler en yakın havaalanına inerler. (8 Şubat 1957)

Daha önce Bursa istasyon şefi görevinde bulunan Vahdi Özkan THY umum müdürü olur ve yerel basında haber olur. (23 Ocak 1957 Hakimiyet)

Yolcu sayısının artması, eskiyen uçakların bakım için alındıkları ülkeye gitmeleri yeni arayışlara yol açar. Adres doğal olarak Amerika’dır. (12 Şubat 1957 Hakimiyet) Haberde, “Ayrıca, Amerikan kredisi ile dev bir tamirhane kurulacak” bilgisi yer alıyordu.

5 Haziran 1957 tarihli Hakimiyet gazetesinde THY Umum Müdürü Ulvi Yenal’ın uçak almak için İngiltere’ye gittiğini okuyoruz.

Aynı gazete 6 Haziran’da müjdeli bir haber verir. İstanbul-Bursa-İzmir ve İstanbul-Bursa-Anakara uçuşları başlayacaktır. Aynı haber 22 Haziran1957 tarihli gazetede tekrarlanır.

5 Temmuz 1957 tarihli Hakimiyet gazetesinde Bursa’ya gelen uçaklarla ilgili iki haber yer alıyordu. Hac farizası için kullanılan uçaklar tekrar iç hatlarda kullanılmaya başlandı bilgisi veriliyordu.

Aynı gazetede bir yolcu uçağının verdiği bir yangın haberi yer alıyordu. İstanbul’dan Bursa’ya gelmekte olan 12.45 uçağının pilotu Mudanya ilçesi civarında funfalıkların tutuştuğunu görür. Telsizle hava alanına habe verir.

Gençliğimizde normal mektuplardan daha hızlı gitmesi istenen mektuplar hava yoluyla gönderilirdi. Bu mektupların doğal olarak tarifesi yani ücretleri farklıydı. Bu Mektupların üzerine, üzerinde “Par avion” yazan bir bant yapıştırılırdı. 28 Ekim tarihli Yeni ANT gazetesi bu bantların bulunmadığını yazıyordu.

Bursa-İstanbul arasında yolcu sayısı artınca karşılıklı uçak seferlerinin de arttırılması gündeme gelir. 31 Ekim tarihli Hakimiyet, seferlerin karşılıklı olarak sekize çıkarıldığını okuyoruz.

11 Kasım 1957 tarihli Hakimiyet gazetesinde THY ve İskandinav Haya Yolları arasında yapılan işbirliğini haberleştiriyordu.

12 Şubat 1958 tarihli YeniAnt‘ta, sis yüzünden gemi ve uçak seferleri yapılamadığı haber olur.

19 Şubat tarihli Hakimiyet gazetesinde ingiltereden alınan 4 motorlü 40 kişilik Bristol uçaklarından birinin resmi yer alıyordu.

THY; her geçen gün yeni uçaklarla güçlenmektedir. Yeni uçaklar için kaptan pilotlar için açılan kurs 25 Şubat 1958 tarihli Hakimiyet gazetesinde haber olur.

13 Mart tarihli Hakimiyet gazetesinde Bursa’daki havaalanınında içinde bulunduğu 22 hava alanını tevsi ve inşa edileceği haberi yer alıyordu.

Yolcu sayısındaki artış, THY’nı yeni arayışlara iter. 40 kişilik uçakları kullanan THY, bu defa 75 kişilik uçaklar almak için İngiltere’ye on uçak siparişi verir.

11Nisan tarihli Yeni Ant gazetesinde Bursa’ya sefer yapan Heron uçaklarının yanı sıra yeni gelen Dakota uçaklarının da sefer yapılacağını okuyoruz.

Ülkedeki ekonomik sıkıntılar YHT’ti de etkiler ve uçak biletlerine zam yapılır.12 Haziran tarihli Hakimiyet gazetesinde haber okur.

Bilet fiyatlarına yapılan zamdan sonra İstanbul-Bursa arasında yolcu taşımacılığı için Hürkuş Hava Yolları atağa geçer. 22 haziran 1958 tarihli gazetede haber olur. Üstelik THY’ndan on lira, üçte bir daha ucuza, 20 liraya.

11 Temmuz 1958 tarihli Hakimiyet gazetesinde Necati A. Mustanoğlu THY pilotlarını öven bir yazı kaleme alır. Gerçekten de THY uçakları 1959’da Londra’daki kazaya kadar bir kaza yapmazlar. Ancak aynı şeyi askeri uçaklar için söyleyemeyiz. Askeri uçakların çoğunun II. Dünya Savaşı ve Kore Savaşı’ndan kalma yorgun uçaklar olduğunu düşünerek uçuş esnasında arızaların çıkması kaçınılmaz olmalı. ABD ve Kanada’dan hibe edilen bu uçaklara yetecek kadar teknik personelin olup olmadığı incelenmeliydi.

15 Temmuz tarihli Hakimiyet gazetesinde Bursa-İstanbul arasında karşılıklı altışar sefer yapıldığını, ayrıca Bursa-Ankara ve Bursa-İzmir uçak seferleri olduğunu görüyoruz.

THY, uçaklarını büyütürken hostes arayışına girer. 19-27 yaş aralığında, İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyan dillerinden birini bilen, hiç evlenmemiş genç kızlara imtihana girmeleri için çağrı yapar.(27 Temmuz 1958 Hakimiyet)

İlk hosteslerden biri pilotlarla uçağın önünde

29 Temmuz 1958 tarihli Hakimiyet gazetesinde Abolyont gölüne düşen bir jet uçağının haberini okuyoruz. Göle atlayan pilotu balıkçılar kurtarır.14 Ağustos tarihli Hakimiyet Gazetesinde İngiltere’den alınan ve “SEV” adı verilen uçağımn Yeşilköy’e indiğini okuyoruz. Sev uçağı, çok yakın bir tarihte tekrar gazete manşetlerinde olacaktır.

20 Ağustos tarihli Hakimiyet, uçak seferlerinin yeniden düzenlenmesini haber yapar. Bursa-İstanbul -İzmir seferlerinin yeni saatleri haberde yer alır.

5 Eylül 1958 tarihli Hakimiyet gazetesinde Türkkuşu uçaklarının Bursa’ya geleceğini okuyoruz. 6 Haziran’da “THK ileri gelenleri şehrimizde”, 8 Eylül’de ise “Türkkuşu uçaklarının yarın şehrimizde olacağı” haberlerini okuyoruz. Uçaklar 11 Eylül’de ki Bursa’nın kurtuluş bayramına katılmak için geldiklerini öğreniyoruz.

Bursanın lodos’u meşhurdur, 17 Ekim günü Bursa’da bir lodos fırtınası yaşanır. 18Ekim tarihli gazetede Lodosun, şehirde hasar yaratır ve uçak seferlerini aksattığı okuyoruz.

Sis ve lodos, Bursa’da uçak seferlerini aksatan iki unsurdu. Uçakların küçüklüğü lodos olduğunda iniş ve kalkışı tehlikeye sokuyordu.

28 Kasım ve 22 Aralık tarihli Hakimiyet gazetesinde sisi yüzünden uçak seferlerinin yapılamadığını okuyoruz.

Bursa’nın lodosları meşhurdur. Bazen uçakların inmesini de önler. (10 Ocak 1959 Yeni Ant)

Ön sayfadaki haberin yanında yer alan moda haberine dikkat!

Ekonomik durum uçaklara zam yapmayı gerektirir. Bu sefer yolcu sayısı azalır. Bu durumda doğal gazetelerde haber olur. (7 Mart 1959 Yeni Ant)

Hava ulaşımına yapılan zammın etkisi görülür ve yolcu sayısı azalır. Bu durum muhalif gazetede haber olur. (27 Ağustos 1959 Yeni Ant)

THY, yolcu ücretlerine, PTT’de posta ve koli ücretlerine zam yapar. (11 Eylül 1959 Yeni Ant)

Sis uçak seferlerini aksatır ve Nisan tarihli Yeni Ant’ta haber olur.

18 Şubat 1960 tarihli Hakimiyet gazetesinde , “Londra’daki uçak kazası şehitleri anıldı” haberi yer alıyordu.

3 Nisan’da sis yüzünden uçak seferlerinin aksadığı Yeni ANT gazetesinde yer alıyordu.

10 Nisan tarihli Hakimiyet gazetesinde Zonguldak Havaalanından kalkan bir uçağın Trabzon Havaalanı’na Mecburi iniş yaptı haberi yer alıyordu.

15 Mayıs 1960 tarihliHakimiyet gazetesinde İstanbul-Bursa seferini yapan 10.35 kalkışlı uçağın 15 dakika tehirli geldiği öğreniyoruz.

22 Haziran 1960 tarihli Hakimiyet gazetesinde yer alan bir haberde Ankara’da bir yolcu uçağının tehlike atlattığı haberini okuyoruz.

5 Temmuz tarihli Hakimiyet gazetesinde” Bursa’dan Ankara ve İzmir’e yapılan uçak seferlerinin iptal edildiğini” yazıyordu. Bu seferler daha sonra yapılmadı.

9 Eylül tarihli Hakimiyet gazetesinin verdiği bilgiye göre günlerin kısalması nedeniyle uçakların kalkış saatlerinde değişiklik yapılır.

15 Kasım 1960 tarihli Hakimiyet gazetesi kış tarifesinin başladığını bildiriyordu.

***

Bursa’da Türkiye’nin planlı ilk organize sanayi bölgesi olan “Pİlot Sanayi” kurulmaktadır. 1962 yılında Yolculardan bir iş adamı rica eder, pilot rotayı hafifçe değiştirir ve havadan, kurulmakta olan Sifaş Fabrikası’nın resmini çekilir (fabrika iki yıl önce yıkıldı)

Bursa’dan sadece pilot çıkmaz, makinist ve paraşütçülerde çıkar. Bazısı gazeteciler tarafından hatırlanır. (21 Nisan 1989 Olay gazetesi Çekirge eki)

Ekrem Hayri PEKER

KAYNAKÇA