Ziya GÜNEY

Yıllardan beri Başbakanlıkta bekleyen başta bakkal esnafı olmak üzere birçok meslek kolunda faaliyet gösteren esnafımızın dört gözle beklediği AVM hipermarket ve süpermarket yasa taslağı Hükümet tarafından uzun yıllar bekletildikten sonra tekrar gündeme getirildi.

Uzun yıllardan beri bu yasa taslağının bir türlü TBMM’de görüşülerek yasalaşamamasındaki en büyük etkinin AB’nin ve içerideki hiper ve süper marketler lobisinin olduğu biliniyor.

Son bilgilere göre ilgili Bakanlık Almanya, İtalya, Fransa ve İngiltere’deki örnekleri inceledi. Çıkarılacak yasaya bu uygulamalardan bazı montajlar yapıldı.

Mevzubahis tasarı 10 yıldan fazla süreden beri TBMM’de bekliyor. Bu süre içerisinde bütün dünyadaki uygulamaları incelemek mümkündü.

Esasen birçok ülkedeki uygulamaları dikkate alarak esnaf teşkilatlarının özellikle de Bakkalların ısrarı ile gündeme gelen bu tasarı metni aradan geçen süre içerisinde hiper ve süper marketler lehine birçok değişikliğe uğradı ve esas amacından uzaklaştı.

Kent ve ilçe merkezlerimizde kurulan bu hiper ve süper marketler başta bakkallar olmak üzere küçük esnaf aleyhine haksız rekabet ortamı yaratarak onları zor durumda bırakmış ve her yıl on binlercesinin kepenk kapatmasına sebep olmuştur.

2005 ile 2013 yılı arasında kepenk kapatan esnaf ve sanatkarımızın sayısı 1 milyon 145 bini bulmuştur.

Ülkemizde gerek AVM’ler, gerekse hiper marketler birçok yerleşim birimi açısından doyum noktasına ulaşmasına rağmen her geçen gün yenileri açılmaya devam edilmektedir.

Hipermarket sayısına bakıldığında son 2 yılda yüzde 106, büyük süper market sayısında yüzde 68, süper market sayısında yüzde 44, küçük süper market sayısında yüzde 38 artış görülmektedir.

-Türkiye Rusya’dan sonra dünyada en çok AVM açılan ülke konumunda. 2014 de yani bu yıl ülkemizin çeşitli kentlerinde 400 bin metrekare yeni AVM inşa edilecek.

-Halen ülkemizin 57 ilinde en büyük ölçekte 306 AVM bulunuyor. Daha küçük ölçeklerde ise hiper ve süper marketleri sayısı 10 binleri bulmuş durumda.

-2013 yılına göre alışveriş marketlerini ziyaret edenlerin sayısı 2012 yılına göre 100 milyon artarak 1,6 milyara ulaştı.

-2013 yılı içerisinde AVM’lerin yapmış olduğu ciro toplamı 60 milyar lirayı buldu.

Büyük alışveriş merkezleri uzun bir süre Avrupa’da kent merkezlerinde faaliyet gösterirken ABD’de kent merkezlerinin dışında gelişmeye başlamıştır.

Ancak zamanla AB ülkelerinde de kent merkezlerindeki büyük mağazaların ulaşım, trafik, otopark problemlerine ilaveten yeterli sosyal donanım alanı bulunmaması ve arsaların çok pahalı olması, bütün bunlara ilaveten küçük ve orta ölçekli işletmelerin bu mağazalarla rekabete dayanamaması sebebiyle kent dışında yer almaları konusunda genel bir eğilim ortaya çıkmıştır.

Bu sebeple başta Fransa olmak üzere İtalya, İngiltere, Almanya ve Belçika’da birçok yeni düzenleme yapılmıştır.

Bunlardan birisi yer seçimi konusudur. Yer seçimi en eski kriterlerden birisi olup küçük ve orta ölçekli işletmelerin rekabet gücünü arttırır dolayısıyla ayakta kalıp yaşamalarının devamını sağlar.

Bu nedenle kent içindeki büyük alışveriş merkezlerinin toplam cirosu o kentteki toplam cironun yüzde 25 ini aşamaz.

Fransa’da bu alışveriş mağazalarının kent merkezlerine yapılmasını zorlaştıracak kent dışına çıkmalarını teşvik eden birçok uygulama bulunmaktadır.

Yine Almanya, Fransa ve İsviçre’nin bazı bölgelerinde kent içerisinde faaliyetlerine izin verilen hiper ve süper marketlerin yerleşim birimlerindeki küçük ölçekli işletmeleri korumak maksadıyla perakende satışlarına müsaade edilmeyerek yalnız küçük ölçekli işletme sahibi ve vergi mükelleflerine satışlarına müsaade edilmektedir.

Batı ülkelerinin birçoğunda bu türden hiper ve süper marketler kent içerisinde ancak trafik, ulaşım, otopark ve diğer sosyal donanımları kendisi halledebildiği taktirde kentin belirli bölgelerinde ruhsat alabilmektedirler.

IMF’nin acı reçetelerinden nasibini almış, ekonominin olumsuzluklarından ilk ve en fazla etkilenen, AB uyum sancıları içerisinde ayakta kalabilme gücü dahi kalmayan bu küçük işletmelerimizin içeride ve dışarıdaki büyük ve güçlü kuruluşlarla rekabet etmesi mümkün değildir.

TBMM si gündeminde olup komisyonlarda görüşülmekte olan yasaya Hiper ve süper marketlerin kentlerimizin merkezlerine kuruluşunu sınırlayan, mevcutların çalışma saatlerini düzenleyen, küçük ve orta ölçekli kuruluşlarımızı koruyan hükümler de ilave edilerek daha fazla geciktirilmeden ve amacından saptırılmadan bir an önce çıkarılmalıdır.